عروس کویر ایران، پایتخت صنعت زغالسنگ و کُک کشور

شهرستان طبس تنها شهرستانی است  که اکثر مواد معدنی در آن یافت می شود و معادن بزرگی چه از نظر ذخیره و چه از نظر تکنولوژی استخراج و چه از نظر قدمت در این شهرستان عظیم واقع شده است. از بزرگترین معادن شهرستان می توان معادن زغالسنگ طبس ،  معدن سنگ آهن سه چاهون ، معدن سرب و روی کوشک ، معدن فلورین کمر مهدی طبس و . . . می توان نام برد. با توجه به شرایط خاص زمین شناسی ناحیه طبس که پیشتر به آن اشاره شد طیف وسیعی از مواد معدنی در آن تشکیل شده که بسیاری از آنها بصورت معدن فعال در حال استخراج و بهره برداری بوده و بسیاری دیگر در مراحل اولیه بوده و هنوز بسیاری دیگر حتی کشف هم نشده است.شهرستان طبس دارای تنوع مواد معدنی زیادی می باشد بطوری که در این شهرستان بیش از ۲۰۰ نوع ماده معدنی تاکنون کشف شده است که بسیاری از آنها در حال بهره برداری و یا اکتشاف می باشند

علاوه بر این معادن فعال شهرستان می توان به نمونه هایی فراوان از معادن خاک نسوز در منطقه کلمرد و رباط خان، معادن بنتونیت، معدن سولفات سدیم عشق آباد، معدن فلورین کمر مهدی(که از بی نظیرترین و خالصترین معادن فلورین خاورمیانه بوده ومحصولات آن به اوپا نیز صادر می شود)، معدن باریت کریستالین، معدن منگنز و معدن گچ را نام برد. بر روی نمونه هایی از عقیق و بلوردان (ژئود) در منطقه نایبندان و دیهوک نبز مطالعاتی در حال انجام است.

در منطقه طبس  مخازن هیدروکربوری نیز وجود دارد و  در حال حاظر شرکت ملی نفت درصدد  اکتشاف و برآورد ذخایر این میدانهای نفت و گازمی باشد.

شایان ذکر است، فقط در منطقه رباط خان طبس تعداد معدن شناسایی شده 17 برابر معدن کره جنوبی است. بر همین اساس می توان شهرستان طبس را پایتخت معدن ایران نام برد.

منابع تاریخی شهرستان طبس :

‏منابع تاریخی و جغرافيايي و سفرنامه‌ها اين شهر را که هم اکنون صرفا با نام (طبس) يا (طبس گلشن) شناخته مي‌شود به صورت‌هاي (طبس)،(تبس)، (طبسين)، (طبسان)، (طبس تمر) و (طبس گيلكي) ضبط كرده‌اند؛ كه به اين اسامي طبس خرما را هم بايد اضافه كرد.

‏با توجه به اینکه شهر طبس در محلی واقع شده است که در اين محل در دوران‌هاي گذشته زمين‌شناسي بقاياي دريايي به نام (تتيس) قرار داشته است، احتمال تاثير نام اين دريا را در نامگذاري شهر طبس يا (تبس) نبايد از نظر دور داشت.
نویسنده کتاب چهار سو با اعتقاد به ریشه مشترک تبس و تب، طبس را يكي از شهرهايي مي‌داند كه نامش با جغرافي دين مهر ارتباط دارد.

بر این اساس و با توجه به دیگر منابع چنين به نظر مي‌رسد که ضبط اسم اين شهر با ((ط)) بيشتر به بعد از اسلام برمي‌گردد و قبل از آن با (تا) نوشته مي‌شده است. ‏اين شهرستان جزو استان يزد و با پنج استان کرمان، اصفهان، سمنان، خراسان رضوي و خراسان جنوبي هم مرز است.

زبان مردم  طبس :

‏زبان قومی این منطقه از نظر سبک شناسي، متناسب با قواعد فارسي دري است و همان ويژگي‌ها را يدک مي‌كشد از جمله: ابدال: ديفال. تبديل مصوت: خَمُش. حذف صامت: فِك، قَن. تبديل صامت: قاغَذ. استفاده از الف زايد: اِشكَم، اُشتُر. گذاشتن باء زايد بر سر افعال: بِرَف. اضافه كردن نون نفي بدون حذف باءزايد: بِنَرَف. به هر حال اين زبان قدمت خود را كاملاً حفظ كرده است و دلايل آن نيز دوري اين منطقه از ساير مراكز علمي، بسته بودن جو فرهنگي و مقابله شديد مردم مقابل فرهنگ‌هاي بيگانه است.

سوغات شهرستان طبس :

شیرینی‌های طبس مانند:  روورکرده، قطاب، باقلوا، نان چایی، نان نخود و مرباهای بهار نارنج، پوست پرتغال، بالنگ، پوست پسته، نارنجوک و عصارۀ علف هیزه، عصارۀ آویش، عصارۀ کلپوره، عرقیات گیاهان کوهی و محلی و سبزیجات معطر از سوغات طبس می‌باشد.

سینی‌های مسی که عمدتاً با طرح نخل و پلیکان و طرح‌های ظریف و مینیاتوری است، گلیم و فرش طبس در طرح‌های لچک، ترنج، جوشقان، محرابی، دسته گلی، گنبدی، کف ساده، قاب قابی، درختی، افشان و خشتی بافته می‌شود و بافته‌های حصیری از برگ‌های نخل؛ از دیگر صنایع دستی و سوغات طبس محسوب می‌شود.

سایر سوغات شهرستان عبارتند از صیفی جات، پسته، گل نرگس، انواع گیاهان داروئی، شیره با ارزش  آنغوزه، نارنج، لیمو شیرین، پرتقال، نارنگی، خرما، خرمالو با عطر و طعم خاص و منحصر بفرد، پسته، بهار نارنج، زعفران، زیره سیاه، عسل خاص وطبیعی طبس، خاکشیر، انواع مربا: (مربای بهار نارنج، مربای نارنجوک (نارنج نارس و کوچک)، مربای بالنگ، مربای پوست پسته، مربای خرما و انجیر، مربای گوجه فرنگی، نان: نون قرص (نان دایره‌ای شکل و خاص شهرستان)، تفتون (نان فانتزی محلی)

جاذبه‌های گردشگری :

بارگاه امام زاده حسین بن موسی الکاظم (ع)، امام زاده علی، امام زاده حسین، امام زاده زرگ، امام زاده فشاء، طاق شاه عباس که قدمت آن به ۷۰۰ سال است و از دوران صفویه می‌باشد، باغ گلشن، مزارشیخ ابونصر ایراوه ای  (پیرحاجات)، روستای ییلاقی ازمیغان روستای ییلاقی خرو، سد وزنی قوسی کریت با قدمت حدود هزارسال و ۶۰ متر ارتفاع، طاق مشهور به شاه عباس، سد کریت، باغ گلشن، قلعه فدائیان حسن صباح، قلعۀ نایبند، طاق شاه عباس، آبگرم روستای دیگ رستم، روستای سرند وماودر، خانۀ گبر، قلعۀ شاهزاده، قلعۀ غنی‌آباد، قلعۀ هودر، قلعۀ بم، قلعۀ یوسف‌آباد، قلعۀ دختر، قلعۀ کلشانه، قلعۀ حسن‌آباد شجاع، قلعۀ پیرحاجات، قلعۀ جوخواه، قلعۀ پیستان، قلعۀ پرورده، ارگ طبس، قلعۀ کهنه فهالنج، حسینیۀ یوسف‌آباد، مسجد دستگردان، مزارخسروآباد و دره کال جنی و … مجموعاً بالغ بر ۱۵۵ اثر تاریخی می‌شود.